Stinzeplanten, de wylde tulp.
Jierrenlang bin ik mei ús heit op in paad west. We seagen altiten nei de de fûgels en skreaunen alle ferskillende fûgels dy’t we seagen op. Neist fûgels hienen we each foar blommen en planten, fansels ek om’t ús heit in stikje skreau oer planten yn Fjildpraet.
Sa ha we op de Ofslútdyk om Seekoal socht. We ha wat jonge bledsjes meinaam en tús sean as griente en opiten en dat foel net mei want it wie frijwat bitter.
Sa ha we ek alris Seekraal iten. Oan de ein fan de Pier fan Holwert even út de auto, it Waad op en wat moaie frisse plantsjes plukt, tús hiel koart de soad deroer. Best lekker, bytsje siltich en knapperich. It wurdt ynmiddels ek foar konsumpsje kweekt, op Texel bygelyks.
Fan ein maart ôf rieden we altiten oer De Ald Wei achter it Tsjerkhôf fan Ternaard del. En dan seagen we oft de earste bledsjes fan de Wylde Tulp der al wer wienen. It wie meast al wat te betiid, want de Wylde Tulpkes bloeie mids april oant yn maaie.
De Wylde Tulp hat in lange rjochtopsteande stengel mei in giele stjerfoarmige blom mei seis bledsjes. It is de bekendste stinzeplant en Ternaard is it wichtichste fynplak fan Nederlân mei tûzenen Tulpen. Mar yn Fryslân komt er op noch in hiele protte plakken foar. Sa as by Martenastate yn Koarnjum en Jongemastate yn it Raerderbosk (by Snits). Yn de rest fan Nederlân is er frij seldsum.
Ek seach ik de Wylde Tulpen by ús oan de noardkant fan it Heech Bolwurk yn Boalsert. En doe’t ik in kear yn de maitiid by myn suske yn Switserlân wie, seach ik ta myn ferbazing de Wylde Tulpkes oeral oan de rânen fan de wyngaarden stean. Klopt ek wol, want yn it Dútsk wurdt er ek wol “Die Weinbergtulpe” neamd.
De Wylde Tulpen en de oare stinzeplanten binne hjir yn de 16e ieu ynfierd troch de (Fryske) adel om de grutte tún om harren stinzen of staten yn de iere maitiid op te fleurjen en fansels sjen te litten dat men wat mear hie as in oar. Se waarden helle út de Balkan, Turkije en oare súdlike lannen. Der binne sels guon dy’t sizze dat se hjir al earder kaam binne mei de ridders dy’t werom kamen fan de Krústochten.
De Wylde Tulp wurdt yn it Hollânsk de bostulp neamd, nei de Latynske namme Tulipa Sylvestris. Tulipa komt fan it Persyske Toliban, oftewol ‘liket wat op in Tulband’ en Sylvestris besjut ‘yn it bosk groeiend’. Wat net hielendal kloppet, want de Wylde Tulp docht it op de rike, klaaiige grûn yn de sinne it bêst. Fandêr dat de tulpen en oare stinzeplanten it hjir yn Fryslân noch altiten sa goed dogge. Ek neidat de measte staten en stinzes allang net mear besteane.
Mar yn 2004 gie der wat mis yn Ternaard, en yn 2013 wer. Der wie efkes net tocht oan de moaie tulpkes en it hiele tsjerkhôf waard meand. Dus dy jierren wiene der gjin bloeiende tulpen yn Ternaard.
Fokke Hoekstra, Boalsert.
foto lofts: it snieklokje, ek in stinzeplant
