Knobbelzwanen
Het bestaat bijna niet dat je de knobbelzwaan niet kent. Meestal worden ze kortweg “zwaan” genoemd, maar dat is feitelijk onjuist, omdat er meerdere zwanen in NL voorkomen, zoals de Wilde- en de Kleine zwaan, beide met geel-zwarte snavels. De knobbelzwaan heeft een rood-oranje snavel met een zwarte knobbel op het begin van de snavel.
Onmiskenbaar dus. Imposante vogels, vooral als ze hun veren opzetten wanneer je dicht bij hun nest komt. De mannetjes kunnen dan zelfs tot de aanval overgaan en dan kun je er maar beter vandoor gaan, want ze kunnen flinke klappen uitdelen met hun grote vleugels. Ze kunnen een spanwijdte van liefst 2,40m bereiken. Maar als je later het gezin zo bij elkaar ziet, dan is dat zo’n vredig tafereel. De ouders zijn erg zorgzaam voor hun kinderen en zelden worden niet alle jongen groot.
Oplettende vogelaars zien bij die kleine dons-jongen echter verschillen in kleur. Regelmatig zie je dat de helft van de kuikens wit is en de andere helft grijs. Bij de grotere jongen, dus wanneer ze al in een verenpak steken, zijn die verschillen nog duidelijker. De grijze kuikentjes zijn dan bruin van kleur, terwijl hun broertjes en zusjes wit zijn.
Hoe kan dat nou? Die vraag heb ik al enkele keren gekregen. Dat komt door de geschiedenis van deze van oorsprong exotische vogel. In de Middeleeuwen werden ze al bij kastelen gehouden en het vlees was bestemd voor de allerrijksten. Later werden ze vooral in Oost-Europa gefokt voor hun dons. Omdat het dons bij voorkeur wit moest zijn, is daar de variant gekweekt waarbij de jongen meteen al wit waren en hun dons dus ook al in hun jeugdkleed “geoogst” kon worden.
Toen het dons niet meer veel waard werd, zijn veel zwanen vrijgelaten. Die zgn. Poolse knobbelzwanen hebben zich later in het wild langzaam vermengd met de “normale” variant, dus die met de grijze kuikens. Daarom zie nu soms gemengde gezinnen, dus met 2 kleuren kuikens. De jongen worden in de herfst door hun ouders uit hun territorium verjaagd en zij verzamelen zich dan in grote groepen en blijven op meren en rivieren bij elkaar.
Na 3 jaar zijn ze geslachtsrijp en inmiddels allemaal even wit. Ze zoeken dan een partner en een eigen territorium. Ze blijven hun partner meestal trouw tot de dood hun scheidt. Soms zoekt de weduwe of weduwnaar niet eens meer een nieuwe partner, maar dat hangt ook van hun leeftijd af. Ze kunnen in gevangenschap wel 40 jaar oud worden, de oudste in het wild geringde vogel is 26 jaar geworden, maar dat record zal vast nog wel worden verbeterd.
In NL is het aantal broedparen van de knobbelzwaan de laatste 10 jaar stabiel op hooguit 9.000 paar. Ze lijken daarmee hun maximum hier wel bereikt te hebben, want hun territoria zijn behoorlijk groot. In koude winters komen hier ook exemplaren uit Scandinavië en Oost-Europa. Met de ongehuwde jongen erbij zit je dan in heel NL op maximaal zo rond de 40.000 stuks.
Ook zijn ’s winters kleine- en wilde zwanen hier te bewonderen. In en rond het Lauwersmeer bijvoorbeeld. Een prachtig gezicht die grote groepen. In het Fries wordt de wilde zwaan Gûlswan genoemd. Dat naar het klagerige geluid wat ze maken tijdens hun trekvluchten. Tijdens hun balts trompetteren ze zelfs. Onze knobbelzwanen hoor je eigenlijk nooit geluid maken. Wel hoor je ze van ver aankomen vliegen. Hun vleugels maken prachtige zwiepende geluiden.
Ooit misbruikte de KLM knobbelzwanen in hun reclamespotjes en vergeleek daarin zwanen met vliegtuigen. Nou ja, wat mij betreft gaat elke vergelijking mank. Je zult het maar meemaken dat er vliegtuigen zo laag overvliegen als zwanen. Dat oorverdovende geluid is toch niet vergelijkbaar met het sierlijke gezwiep van een knobbelzwaan. Daarnaast vervuilt 1 vliegtuig meer dan 100.000 zwanen.
Knobbelzwanen in de sloot of in de weilanden. Of zelfs in je achtertuin. Ze zijn wat mij betreft altijd welkom. Op onze grootste broedvogels mogen we trots zijn en laten we zoveel als mogelijk van hun sierlijkheid genieten. Of ze zelfs als voorbeeld stellen, want ze weten hun jongen geweldig goed op te voeden. En als je eens gezien hebt hoe de ouders hun jongen vliegles geven, ja dan respecteer je ze de rest van je leven. Wat een harmonieus gebeuren, wat kunnen mensen daar van leren!
Harry de Boer
foto links:4 witte en 2 grijze dons-jongen, foto: Siepie Hoekstra.
